ایده دانشمند ایرانی که جایزه انجمن پژوهش های علمی هلند به آن تعلق گرفت (تور هلند ارزان) - طرفداران رونالدو

با تور هلند ارزان از کشور آسیاب های بادی دیدن کنید و در شهر زیبای آمستردام هلند گشت و گذار کنید.

پروفسور علیرضا مشاقی طبری، استاد دانشگاه لایدن هلند در گفت وگو با خبرنگاران، اظهار کرد: فراوری دارو برای پروتئین های نامنظم و عامل بیماری های مقاوم به درمان، شاید یک ماموریت و مسئله غیرممکن به نظر برسد، اما تیم پژوهشی ما رهیافت نوینی را جهت حل این مسئله اتخاذ نموده است. پروژه ما به وسیله NWO در مسابقه ای که تحقیقات کنجکاوی محور و جسورانه (Open Competition ENW) را تشویق می نماید، برنده شد.

وی شرح داد: فرآیندهای بیولوژی در بدن انسان ازجمله رشد و متابولیسم، حرکت اندام ها و پاسخ ایمنی در برابر عوامل بیماری زا عموما به وسیله پروتئین ها انجام می گردد. یک پروتئین برای انجام وظیفه، معمولا باید به شکل خاصی تا گردد تا ساختار هندسی مشخصی داشته باشد. داروسازان از این اصل برای طراحی داروها استفاده می نمایند. داروها طوری طراحی می شوند تا با شکل مشخصی از پروتئین مطابقت داشته باشند و به آن متصل شوند. تنها یک مشکل در این رویکرد وجود دارد؛ اگر پروتئین ساختاری نداشته باشد و نامنظم باشد، چه؟:

دکتر مشاقی توضیح داد: نزدیک به یک سوم پروتئین های ما نامنظم و یا دارای ناحیه ای نامنظم هستند. آنها ظاهرا هیچ ساختاری ندارند و بسیار پویا هستند. برای این پروتئین ها، ما به یک رویکرد اساسی نو احتیاج داریم. بیشتر داروهای ما برای نواحی منظم طراحی شده اند و برای آن دسته از داروهای کمیاب که ناحیه بی نظم را هدف قرار می دهند، ما هیچ ایده ای از نحوه عملکرد دارو نداریم.

مدیرگروه بیوفیزیک پزشکی و مهندسی زیستی در مرکز پژوهش ­های دارویی لایدن، ادامه داد: هیچ دارویی برای سرکوب پروتئین های نامنظم وجود ندارد. ناحیه بی نظم پروتئین اغلب برهمکنش پیچیده ای با سایر پروتئین های سلولی ایجاد می نماید که بسیار مهم است. به همین علت، آنها می توانند در انواع مختلف بیماری ها مانند دیستروفی عضلانی و انواع مختلف سرطان نقش داشته باشند. از جمله مهمترین این سرطان ها می توان به سرطان پروستات اشاره نمود که رشد آن وابسته به گیرنده هورمون آندروژن است.

دکتر مشاقی اضافه کرد: گیرنده هورمون آندروژن پروتئینی است که بیش از نیمی از این پروتئین نامنظم و بدون ساختار است. در مراحل اولیه سرطان پروستات، هورمون تستوسترون به قسمت منظم پروتئین متصل می گردد و در آنجا رشد سرطان را تحریک می نماید. بنابراین داروهای فعلی این قسمت منظم را هدف قرار می دهند و به آن متصل می شوند، جایی که رشد را مسدود می نمایند. با این حال، در سرطان پیشرفته پروستات، سلول های سرطانی پروتئین های گیرنده ای فراوری می نمایند که فاقد بخش منظم هستند. این به این معنی است که داروها دیگر نمی توانند به پروتئین متصل شوند و گیرنده آندروژن رشد سرطان را بدون مزاحمت راهنمایی می نماید؛ در حالی که داروها قادر به سرکوب آن نیستند.

این استاد و پژوهشگر وابسته به دانشگاه هاروارد آمریکا، اظهار داشت: روینمودهای فعلی ناکافی است. روینمودهای تجربی و محاسباتی مورد استفاده در حال حاضر برای مطالعه پروتئین های نامنظم مناسب نیستند. حتی پیشرفت های اخیر در فناوری های محاسباتی مانند رویکرد هوش مصنوعی گوگل (alpha-fold) نیز قادر به حل مساله ساختار پروتئین های بی نظم نیست. به همین علت، تیم تحقیقاتی ما با یک راه چاره میان رشته ای برای این مساله، کار تحقیقاتی انجام داده است که ترکیبی از فناوری های محاسباتی و آزمایشگاهی نو است. با یاری این روش ها می توان ابتدا پویایی این زنجیره ها را درک کرد و سپس راهی پیدا کرد تا دینامیک نامطلوب را به پویایی مطلوب تبدیل کرد. به عبارت دیگر این رویکرد نو در پی یافتن نظم در هرج و مرج است.

مؤسس مرکز پژوهش های ژنومی دانشگاه لایدن هلند، اظهار داشت: برای حل این مشکل از ماشین های زیستی پیچیده به نام چاپرون مولکولی الهام گرفته شده است که این مولکول ها در سلول های ما با گرفتن یک زنجیره پروتئینی تاشو با زائده هایشان یا محصور کردن آن، دینامیک کل زنجیره را تنظیم می نمایند. با الهام از طبیعت و تقلید آن ما می توانیم پس از یافتن نظم در این پروتئین های بی نظم، چاپرون های مولکولی مصنوعی بسازیم که بتوانند توپولوژی پروتئین را کنترل نمایند. این چاپرون های مصنوعی می توانند به عنوان نوع نوی از داروها عمل نمایند که توپولوژی بد را سرکوب و یک نوع خوب را ترویج می نمایند. در صورت پیروزیت، می توانیم رویکرد خود را در خصوص بسیاری از پروتئین های بی نظم دیگر که در انواع بیماری ها دخیل هستند، اعمال کنیم.

به گزارش خبرنگاران، پروفسور علیرضا مشاقی، استاد دانشگاه لایدن هلند و مدیر گروه مهندسی زیستی در موسسه پژوهش های دارویی لایدن در زمینه بیماری های ناشی از بدتاخوردگی پروتئین ها از جمله سرطان و بیماری های عصبی عضلانی و نیز ساخت اندام تراشه برای مطالعه بیماری های ویروسی و ایمنی پژوهش می نماید.

مشاقی پس از گذراندن دوره دبیرستان وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شد و به عنوان اولین دانشجوی تحصیلات همزمان کشور مدرک دکترای پزشکی و لیسانس و فوق لیسانس خود را در همین دانشگاه و در رشته شیمی و بیوفیزیک گرفت. سپس در دانشگاه صنعتی شریف در دوره کارشناسی ارشد فیزیک تحصیل کرد.

وی در سال 2008 میلادی دوره پست مستر را در دانشگاه فدرال زوریخ (ETH) در رشته مهندسی مواد به انتها رساند و پیروز به اخذ مدرک دکتری با درجه ممتاز در رشته علوم نانو و فیزیک از دانشگاه صنعتی دلفت شد. وی بعلاوه در دانشکده پزشکی هاروارد دوره فلوشیپ چشم پزشکی را به انتها برد.

مشاقی در دانشگاه های مختلفی از جمله دانشگاه هاروارد، دانشگاه ام ای تی، دانشگاه استنفورد و دانشگاه تهران تدریس و پژوهش نموده است. وی به ویژه در جهت رشد پژوهش و آموزش میان رشته ای در ایران بسیار فعال بوده و قانون تحصیلات همزمان آموزش عالی ایران به همت وی تدوین و تصویب شده است.

پروفسور مشاقی به عنوان محقق و دانشمندی برجسته برنده جایزه یک میلیون و 200 هزار دلاری سازمان پژوهش های ملی هلند برای پژوهش های تک سلولی بر روی سرطان و نیز جایزه 300 هزار دلاری مرکز دیستروفی عضلانی آمریکا شده است. وی در سال 2018، به خاطر پژوهش های بین رشته ای و تک مولکولی به عنوان کاشف سال انتخاب شد. یک تیم پژوهشی بین المللی به سرپرستی این دانشمند ایرانی پیروز به حل مساله توپولوژی پروتئین­ ها پس از حدود نیم قرن شد.